Başkanlık Sisteminin Yapısı

 1) Devlet başkanı, hükümet başkanı ayrımı yoktur.

2) Başkan, görevi ile ilgili işlerden dolayı sorumsuzdur. Sadece ‘vatana ihanet’ suçundan yargılanabilir.

3) Başkan, halk tarafından doğrudan ve dolaylı olarak belirli bir süre için seçilir. Görev süresi parlamento tarafından kısaltılamaz ve oluşturduğu kabine fesh edilemez.

4) Kuvvetler ayrılığı kesin bir ilkedir. Yasama, yürütme ve yargı organlarının uyumlu ve birbirlerini denetler biçimde çalışası için geliştirilen denge ve denetleme mekanizmaları, kuvvetlerin/organların birbirlerinin alanlarına müdahale etmesini ve yetkilerini aşmalarını engeller. Özellikle yasama ve yürütme organları, birbirlerinin hukuki varlığına son verme yetkisinden mahrumdurlar. İkisi de halk tarafından seçildiği için aralarında organik değil ancak işlevsel bir ilişki vardır.

5) Kabine (yürütme konseyi), başkan tarafından seçilen üyelerden oluşur. Başkan hükümet üyelerinin tavsiyelerine uymak zorunda değildir. Hükümet üyeleri, toplumda uzmanlıkları ve güvenilirlikleri ile öne çıkan kişiler arasından seçilir. Başkanın yasama organı içinden şeçtiği kişilerin kabineye girmeleri durumunda yasama organı ile ilişkileri kesilir.

6) Yasama organı iki kamaradan; Temsilciler Meclisi ve Senato’dan oluşur. Her birinin seçilme usülleri ve süreleri farklıdır. Senato, görevini sonlandırmakla bitecek olan başkanlık sorgulamasını (impeachment) yapar. Başka devletlerle yapılan barış anlaşmalarını onaylar. Savaş ilan eder (başkanla iş birliği halinde) ve suçu (ihaneti) sabit olan kendi üyelerinin görevine son verebilir. Ayrıca Senato, Başkanın aday gösterdiği yüksek devlet görevlilerinin, konsey üyelerinin, Yüksek Mahkeme (Anayasa Mahkemesi) yargıçlarının atanmasına onay verir veya reddeder.

1.1. Başkanlık Sisteminin Özellikleri

Yürütme erki tektir. Başkan belli bir süre için seçilir. Bu süre değişmez. Seçimler planlanmış tarihlerde yapılır. Güvensizlik oyu ile hükümet düşürülüp erken seçimler düzenlenemez.

Başkanı veya kabinesini güvensizlik oyu ile düşürmek mümkün değildir. Fakat Başkanın yasaları çiğnediği kanaati oluşursa meclis soruşturması (impeachment) açılabilir veya erken seçime gidilebilir.

Yürütme organı, (Bakanlar Kurulu) genelde Başkanın düşüncelerine ve siyasetine göre hareket eder. Onun belirlediği politikaları uygular.

Devlet başkanı yasa önermez fakat yasama organının (parlamento) yaptığı yasaları veto etme hakkına sahiptir. Buna rağmen yasama organından nitelikli bir çoğunluk Başkanın vetosunu iptal edebilir.

Başkanlık sisteminde devlet başkanının bakanlar kurulu için önerdiği adaylar, hakimler, büyükelçiler ve yüksek kamu görevlileri, yasama organı tarafından onaylanmalıdır. Devlet başkanı; kabine üyelerine, herhangi bir bürokrata veya askeri yetkiliye doğrudan talimat verebilir veya onu yönlendirebilir. Bu durumun istisnası yargı organları ve mensuplarıdır. Başkan hakimleri doğrudan atama veya görevden alma yetkisine sahip değildir. Net bir yürütme ve yargı kuvvetler ayırımı (özerkliği) vardır.

Yasama ve yürütmenin ayrıldığı yönetimlerde Başkanın hüküm giymiş mahkûmları affetme veya cezalarını hafifletme yetkisi vardır.

Başkanlık sisteminin bütün türlerinde geçerli olan başat özellikler şunlardır:

-Devlet başkanı doğrudan halk tarafından seçilir. Devlet başkanı ile hükümet başkanı arasında ayrım yoktur.

- Yürütme organı tek kişiden ve ona bağlı bir idari mekanizmadan oluşur. Yürütme organında görev alan kişi aynı anda yasama organında da görev alamaz.

-Yürütme yasamanın güvenine dayanmaz. Buna mukabil ABD gibi “en iyisi” diye nitelenen başkanlık sistemlerinde yürütme de yasamayı feshedemez. Başkan, yasama organının çalışmalarına katılamaz.

Başkanlık sistemi genellikle özerk yerel yönetimlerle özdeşleştirilir. Böyle olduğu için de yürütme sadece merkezde ve Başkanda yoğunlaşan bir olgu olmaktan çıkar. Yerel yönetimlerle paylaşılan bir güç olur. Örneğin ABD’de eyalet yönetimleri de başkanlık tarzında örgütlenmişlerdir. Valiler seçilmiş yerel başkanlardır.