Eko-nomi _{Ekonomi ve Çevre Hakkında Herkesin Bilmesi Gerekenler}

Çevrenin korunması konusunda heyecan duyulduğu bir gerçektir ancak bunda başarılı olmak başka bir şeydir. Çevreyi korumak adına birçok kanun çıkarılmaktadır ama kanunlar bizatihi çevreyi koruyamaz veya kirliliği temizleyemezler. Kanunlar niyet ettikleri bu işi yapmaktan ziyade bunu yapma hedefiyle kurulmuş geniş bürokrasiler yaratarak büyük miktarlarda kaynak israfına sebep olurlar.

Bu kitap bir paradoksa odaklanmakta, çevreyi koruma niyetleriyle yapılan kanunlar işe yaramadığı halde kapitalist Batı ülkelerinin, çevresel anlamda, nasıl daha başarılı olabildiğini açıklamaya çalışmaktadır.

“Çevre”nize daha farklı bakmanızda size rehberlik sunacak olan Eko-nomi özel mülkiyet, piyasa süreci ve çevre ilişkisi hakkında iyi bir giriş vaat ediyor.


"EKO-NOMİ: BİR ÇEVRE EKONOMİSİ KİTABI
Ş. Okan Yayla -İktisatçı

Sadece çevre ekonomisi değil genel bir ekonomiye giriş kitabı olarak da çok ilgi çekici ve yararlı bir kitap bu. Çevre sorunları ve olası çözüm yolları hakkında sağlam bir çerçeveye sahip olmak isteyenler başvurabilir.
ÇEVRE sorunları sıklıkla yalnızca siyasal bir sorunmuş gibi ele alınır ve siyasal kararlarla çözülebileceklerine inanılır. Siyaset elbette çevre sorunlarının ortaya çıkmasında da, çözülmesinde de bir rol oynar. Bu bir bakıma kaçınılmaz. Her ülkede devlet olduğuna göre devletler mutlaka çevre sorunlarıyla ilgilenecektir. Ancak, çevre sorunları özünde ekonomik özelliktedir. Dolayısıyla, çevre sorunlarının çözümleri, tercih edilen ekonomik modelle de yakından ilişkilidir hatta siyasetten daha fazla ilgilidir.
Türkiye'deki ekonomi yazınının devamlı genişlemesine karşın, özellikle çevre ekonomisi üzerine yazılan, yayınlanan kitaplar çok az. Üniversitelerde okutulan ekonomi ders kitaplarında da durum bu açıdan pek parlak değil. Çevre ne yazık ki ekonomiye giriş kitaplarına henüz bir bölüm veya ana konulardan biri olarak eklenemedi.
Liberte Yayınları tarafından okuyucularla buluşturulan “Eko-nomi” önemli ve yararlı bir istisna. İktisatçı Richard L. Stroup tarafından yazılan ve Ahmet Uzun tarafından Türkçe'ye çevrilen kitap, 2014 yılının sonlarında yayınlandı.
Derslerde kullanılabilecek nitelikte olan kitap, giriş ve dört bölümden oluşmakta. Bölümler şu adları taşıyor: I- Kıtlık: İktisat biliminin temel meselesi, II- Haklar: Mülkiyet hakları ve piyasalar, çatışmanın yerine işbirliğini nasıl koyar, III- Zor Kullanma: Hükümet faaliyetiyle çevreyi korumak, IV- Seçim yapmak: Ekonomi ve çevre politikası seçimleri.
Yazarın altını çizdiği ilk nokta, ekonomik yaşamdaki kıtlık vakası. Kıtlık aslında yalnızca ekonominin değil tüm hayatın bir gerçeğidir. Bu olgu değiştirilemez. Kaynakların sınırlı olması insanları bir seçim yapmaya ve dar hedeflere odaklanmaya yöneltir. Ancak, bir yandan dar çevremiz dışındaki dünyayla ilgili bilgimiz kısıtlı olduğundan diğer yandan başka insanlar da aynı hedeflere ulaşmaya çalıştığından bir rekabetin ortaya çıkacağı açıktır.
Rekabet tek biçimde doğmaz. Farklı türleri bulunur. Bazı rekabet biçimleri kıtlığı azaltan ve verimliliği artıran sonuçlar verirken diğer bazı rekabet biçimleri faydalı sonuçlar vermez, kıtlığı artırır. İki ana rekabet türü vardır: Zora dayalı rekabet ve barışa dayalı rekabet.
Barışa dayalı rekabet iyi sonuçlar verirken zora dayalı rekabet tersini yapar. İnsanlığa faydalı olan zora değil barışa dayalı, başka bir deyişle barışçıl rekabettir. Barışa dayalı rekabetin ortaya çıkabilmesi için mülkiyet haklarına gereksinim vardır. Etkin bir piyasa mülkiyet haklarının mübadele edilebildiği, yani insanlar arasında el değiştirebildiği ortamda oluşur. Bu sayede kıt kaynaklar daha etkin tahsis edilir ve kullanılır.
Gelir seviyesi, çevreye olan ilginin derecesini belirler. Gerek bireyler gerek aileler gerekse toplumlar zenginleştikçe çevreye ilgi göstermeye başlar. Fakir bireylerden ve fakir toplumlardan çevreye ilgi göstermelerini beklemek bir bakıma onlara haksızlık yapmak anlamına gelir.

VOLKSWAGEN VE TRABANT KARŞILAŞTIRMASI
Mülkiyet haklarının ve bu hakların mübadelesinin iyi sonuçlar veren rekabete yol açmasının nedeni, müşevviklerdir. Müşevvik teşvik edici şey anlamına gelir ve insanları teşvik eder. İnsanların ekonomik aktivitelerinde kullandıkları metotları seçmelerinde etkili olur. Öbür yandan, gelir seviyesi de çevreye olan ilginin derecesini belirler. Gerek bireyler gerek aileler gerekse toplumlar zenginleştikçe çevreye ilgi göstermeye başlar. Fakir bireylerden ve fakir toplumlardan çevreye ilgi göstermelerini beklemek bir bakıma onlara haksızlık yapmak anlamına gelir.
Piyasa ekonomisi fiyat mekanizması aracılığıyla malları fiyatlar. Fiyatlar ekonomik aktörlere sinyaller gönderir. Üreticiler ve tüketiciler bu fiyatları göz önüne alarak ne yapacağına karar verir. Özel sektördeki kâr elde etme amacı iktisat ilminden habersiz kimselerin bazen saçma biçimde iddia edebildiklerinin tersine, firmaları etkin kaynak kullanmaya iter. Kitapta bu bakımdan çok ilginç bir örnek veriliyor. Daha piyasacı bir ekonomiye dayanan Batı Almanya ile daha devletçi bir ekonomiye dayanan Doğu Almanya arasında Volkswagen (Batı Almanya markası) ve Trabant (Doğu Almanya markası) üzerinden yapılan otomotiv sektörü karşılaştırmaları bu durumu açıkça gösteriyor. Volkswagen on yıllar içinde her bakımdan gelişir ve çevreye daha az zarar verir duruma gelirken Trabant otomobilleri yerinde saydı ve hem yapılırken hem kullanılırken rakibinden kat kat fazla doğal kaynak tüketti. Trabant otomobilleri bir otomobil gibi değil adeta bir kamyon gibi benzin harcamasıyla ve gürültü çıkarmasıyla meşhurdu.
Piyasayı değil siyaseti ve siyasal karar alma süreçlerini öne çıkaran ekonomilerde bilgi eksikliğinden dolayı çevreye yararlı ekonomik kararlar alınabilmesi çok zor. Bu tür kararlar rastlantıyla alınabilse bile yaşama aktarılması imkânsıza yakın olur. Kamu sektörü kârı ölçü almadığı için kararlarının ve uygulamalarının etkinliğini ölçemez. Yanlışlarından dolayı piyasa tarafından iflasla cezalandırılamaz. Bu durum kamu işletmelerini iyice hantallığa ve donukluğa iter.
Eko-nomi aslında sadece bir çevre ekonomisi kitabı olarak değil genel bir ekonomiye giriş kitabı olarak da çok ilgi çekici ve yararlı. Çevre sorunları ve olası çözüm yolları hakkında sağlam bir çerçeveye sahip olmak isteyenler bu kitaba başvurabilir."

Dernekler Dergisi, 18.02.2016

Mesut Koçak, "Kitap Değerlendirmesi", Liberal Düşünce, Yıl 22, Sayı 86, Bahar 2017.