Engelli İnsanın İfade ve Düşünce Özgürlüğü Hakkı
Hasan Kaya, Engelli İnsanın Hakları, ss.45.
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ENGELLİ HAKLARI SÖZLEŞMESİ
ENGELLİLERİN HAKLARINA İLİŞKİN SÖZLEŞMENİN ONAYLANMASININ UYGUN BULUNDUĞUNA DAİR KANUN
Kanun Numarası: 5825
Kabul Tarihi : 3/12/2008
Yayımlandığı Resmi Gazete : Tarih : 18/12/2008 Sayı : 27084
Madde 2 Tanımlar
İşbu Sözleşme’nin amaçları açısından;
“İletişim” erişilebilir bilgi ve iletişim teknolojisi dahil dilleri, metin gösterimini, Braille alfabesi kullanarak ve dokunarak iletişimi, büyük harflerle baskıyı, yazılı, işitsel ve erişilebilir çoklu medyayı, sade dili, işitsel okumayı, beden dilini, diğer tür, biçem ve araçlarla gerçekleşen iletişimi içermektedir;
“Dil” sözlü dili, işaret dilini ve sözlü olmayan diğer dilleri kapsamaktadır;
Madde 21 Düşünce ve İfade Özgürlüğü ile Bilgiye Erişim
Taraf Devletler engellilerin işbu Sözleşme’nin 2. Maddesinde tanımlanmış tüm iletişim araçlarını tercihe bağlı kullanabilmesi, bilgi ve fikir araştırma, alma ve verme özgürlüğü dahil düşünce ve ifade özgürlüğünden diğer bireylerle eşit koşullar altında yararlanabilmesi için uygun tüm tedbirleri alır. Bu tedbirler aşağıdakileri içermelidir:
(b) Engellilerin resmi temaslarda işaret dillerini, Braille alfabesini, beden dilini ve tercih ettikleri diğer tüm erişilebilir iletişim araç ve biçimlerini kullanmalarının kolaylaştırılması;
(e) İşaret dili kullanımının kabul ve teşvik edilmesi.
İşaret Dili Bir İnsan Hakkı Talebidir
Dünya Sağlık Örgütü’nün daha önceki araştırmalarında dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 10’u engelli iken, 2011 Dünya Engellilik Raporu’nda bu rakam yüzde 15 olarak tahmin edilmektedir. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı tarafından Devlet İstatistik Enstitüsü’ne yaptırılan “Türkiye Özürlüler Araştırması” ile ülkemizdeki engelli insan profili geniş kapsamlı olarak araştırılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, engelli bireylerin toplam nüfus içindeki oranı yüzde 12.29’dur. Ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel engellilerin oranı yüzde 2.58. Bu da nüfusun 75 milyon olduğu varsayılırsa yaklaşık olarak 1.935,000 kişidir. “İşitme” ve “dil ve konuşma” engellilerin oranı binde 75’dir.
Engellilerin de Ana Dili Var
Engellilerin, bugün dillendirdiği sorunlardan; erişilebilirlik, istihdam, eğitim, sağlık, birey olmak gibi talepleri engelli olduklarından, değil insan olmalarından kaynaklanan haklı ve yerine getirilmesi gereken taleplerdir. Son yıllarda dünyada engelli insanın onuruna saygının güçlendirilmesi ve temel hak ve özgürlüklerden en geniş anlamda ve eşit olarak yararlanması için politikalar geliştirilmesi hızlanmış, bu yönde insan hakları sözleşmeleri çıkarılmıştır. Çıkarılan yasalar kadar, yasaların bilinirliği de önemlidir. Haklarını bilmesine rağmen talep edemeyen engelliler içerisinde yer alan gruplardan biri de “işitme”, “dil ve konuşma” engeli olan bireylerdir.
Ülkemizde engellilik genelde tekerlekli sandalye üzerinden yürümekte ve talepler bunun üzerinden şekillenmektedir. “İşitme”, “dil ve konuşma” engelli bireyler, özellikle istihdam konusunda büyük sıkıntılar ve engeller ile karşılaşmaktadırlar. Engellilere yönelik iş taleplerinin; çağrı merkezi, sekreterlik gibi, konuşma ve işitmeye dayalı alan olması, bu gruba giren engelli bireylerin iş bulma konusunda sıkıntılarla karşılaşmasına ve dolaylı olarak ayrımcılığa uğramasına neden olmaktadır.
Kamusal Alanda Yok
“İşitme”, “dil ve konuşma” engeli olan bireylerin mağdur olmalarının en büyük nedenlerinden biri de, iletişim kurabilecekleri ve kendini ifade edebilecekleri “işaret dilini” kamusal alanda bilen ve anlayan muhataplarının olmamasıdır. Bunda en büyük eksiklik kamuda ve kamusal alanda işaret dilinin resmi olarak kabul edilmemesidir. Başta BM Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi olmak üzere uluslararası insan hakları sözleşmeleri “ifade ve düşünce özgürlüğüne” ve “anadilde eğitim”e vurgu yapmış ve bunu en temel haklardan biri olarak kabul etmiştir.
Sözleşmeler Hayata Geçsin
21. yy’ın ilk ve en önemli insan hakları sözleşmesi olarak kabul edilen BM Engelli İnsanın Hakları Sözleşmesi 2. madde “Tanımlar” başlığı altında, iletişim, erişilebilir bilgi ve iletişim teknolojisi dahil dilleri, metin gösterimini, Braille alfabesi kullanarak ve dokunarak iletişimi, büyük harflerle baskıyı, yazılı, işitsel ve erişilebilir çoklu medyayı, sade dili, insan okuyucusunu, beden dilini, diğer tür ve biçemdeki ve farklı araçlarla gerçekleşen iletişimi içermektedir. “Dil” sözlü dili, işaret dilini ve sözlü olmayan diğer dilleri kapsar” demektedir. Bu maddeyle birlikte ilk defa ülkelerin kendi kullanmış oldukları alfabe ve dillerin dışında “Braille alfabe”si ve “işaret dilini ve sözlü olmayan” dillere vurgu yapması önemli bir devrim niteliğindedir.
Aynı sözleşmenin 21. maddesi, “Taraf Devletler, engellilerin bu Sözleşme’nin 2. maddesinde tanımlanmış tüm iletişim araçlarını tercihlerine bağlı olarak kullanabilmesi, bilgi ve fikirleri araştırma, alma ve verme özgürlüğü dahil düşünce ve ifade özgürlüğünden diğerleriyle eşit bir şekilde yararlanabilmesi için uygun tüm tedbirleri almalıdır” demektedir. (b) bendinde, “Engellilerin resmi temaslarda işaret dillerini, Braille alfabesini, beden dilini ve tercih ettikleri diğer tüm erişilebilir iletişim araçlarını ve biçimlerini kullanmalarının kabul edilmesi ve kolaylaştırılması”na vurgu yapmakta ve (e) bendinde; “İşaret dilinin kullanılmasının tanınması ve teşvik edilmesi”ne vurgu yapmaktadır. Buradan da görüldüğü gibi işaret dili bir haktır.
İşaret Dili Anayasada Olsun
Herkesin yaşamın her alanında ‘ana dili’ ile yaşama, hizmet alma ve hizmet verme hakkı olmalıdır. “İşitme”, “dil ve konuşma” engelli bireylerin, “anadil”i “işaret dili”dir. Kamusal/ resmi ve özel alanda; istihdam, sağlık, adalet, bilgi, eğitim, erişim gibi alanlarda anadilleri olan ‘işaret dili’ ile hizmet alma ve iletişim kurma hakkı vardır. İşitme, dil ve konuşma engelli bireylerin yaşama özgür ve eşit katılımı için ‘işaret dili’ni talep etmelidirler. Bir insan hakkı talebi olarak, “işaret dili”, “yeni anayasa” çalışmalarında resmi dil olarak yer almalıdır.
İnsanları diğer canlılardan ayıran en önemli özellik “kültür”dür. İnsanlar kültürünü sözlü, yazılı ve görsel olarak ifade ederek sürdürür ve diğer nesillere aktarır. İletişim bir haktır, engelli insanların talepleri karşıtlıklar üzerinden değil, hak ve hürriyetler açısından ele alınmalıdır. “Engelli” bireyin karşısına “engelsiz” birey anlayışını koymak yerine, “engelli” ve “engelsiz” bireylerin birlikte özgür olabilecekleri eşit bir yaşamı talep etmelidirler. Farklı bedenlerin birlikte yaşayabileceği demokratik, açık toplumdan yana tavır almalıdırlar.
Kitabı satın almak için;
Engelli İnsanın Hakları